Κατά την ακρόαση του νέου Επιτρόπου Αγροτικής Ανάπτυξης της Κομισιόν κ. Κριστόφ Χάνσεν στην επιτροπή Γεωργίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σημειώθηκε ένα έντονα συγκινησιακό συμβάν.
Σε ερώτηση της Ευρωβουλευτού της Ιρλανδίας Μαρία Γουόλς, για το τι σκοπεύει να κάνει για τις αυτοκτονίες αγροτών (ναι καλά διαβάσατε) ο κ. Χάνσεν, βούρκωσε και ζήτησε συγγνώμη από τους παριστάμενους, γιατί όπως ανέφερε πριν δύο χρόνια έχασε από τον ίδιο λόγο τον 55χρονο αδελφό του, αγρότη στο Λουξεμβούργο!
Ο πρόωρος θάνατος του αδελφού του δεν είχε άμεση σχέση με την ψυχική του υγεία, διευκρίνισε ο κ. Χάνσεν. Ωστόσο, πολλοί παράγοντες συνέβαλαν στο θανατηφόρο δυστύχημα, όταν έπεσε από τη σκάλα. Η υπερβολική πίεση που υφίστανται πολλοί αγρότες από τα οικονομικά προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν, τις τεράστιες επενδύσεις που χρειάζονται σήμερα οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις, τις επιδοτήσεις που καταβλήθηκαν καθυστερημένα ενώ οι τράπεζες δεν ανέχονταν καμία καθυστέρηση και ο εξαιρετικά υψηλός φόρτος εργασίας, συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα.
Οι αγρότες δεν έχουν πρόσβαση ή χρόνο για να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια , είπε ο κ. Χάνσεν. Με την κατάλληλη υποστήριξη, ο αδερφός του μπορεί να είχε εγκαταλείψει την παραγωγή γάλακτος νωρίτερα και σήμερα να ζούσε.
«Πρέπει να κάνουμε περισσότερα», συνέχισε. «Πρέπει να προσφερθεί βοήθεια στους αγρότες, γιατί βρίσκονται υπό ιδιαίτερη πίεση λόγω των πολλών ωρών εργασίας, του συνεχούς άγχους και της έλλειψης ύπνου και διακοπών».
Οι παρόντες Ευρωβουλευτές ξέσπασαν σε χειροκροτήματα, σαν ελάχιστη ένδειξη συμπαράστασης.
Έτσι ήλθε στην επικαιρότητα το φλέγον θέμα των αυτοκτονιών των αγροτών, που δεν είναι καθόλου λίγες, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα θλιβερά πρωτεία, όπως θα δούμε στη συνέχεια, κατέχει η Ινδία, όπου το πρόβλημα έχει κορυφωθεί!
Σημαντικό θέμα σε ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο
Στην πολιτισμένη Βορειοαμερικάνικη Ήπειρο, το ποσοστό των αυτοκτονιών Αμερικάνων και Καναδών αγροτών είναι ιδιαίτερα υψηλό εδώ και χρόνια. Ο επικεφαλής της οργάνωσης Mental Health Minessota, αναφέρει ότι οι αυτοκτονίες στις αγροτικές περιοχές είναι διπλάσιες από τις αστικές και το 50% των αυτόχειρων δεν είχαν διαγνωστεί με κάποιο ψυχικό νόσημα, με τους άνδρες να έχουν 4πλάσιο ποσοστό αυτοκτονιών από τις γυναίκες!
Που αποδίδεται η τραγική αυτή κατάσταση σε ένα τόσο ανεπτυγμένο έθνος όπως οι ΗΠΑ; Δουλεύοντας πολλές ώρες συχνά σε απομονωμένες περιοχές, χωρίς κάποιον να μιλήσουν, με μεγάλη έκθεση σε κινδύνους, ατυχήματα αλλά και καιρικά φαινόμενα, δημιουργείται σε πολλούς ή αίσθηση του ξεχασμένου πολίτη. Τα πολλά και συχνά αιφνίδια και αναπάντεχα οικονομικά προβλήματα που προκύπτουν από καταστροφές στη σοδειά, χαμηλές τιμές προϊόντων, ή άλλες αιτίες, συμπληρώνουν το εκρηκτικό μείγμα.
Παρόμοιοι είναι και οι λόγοι σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Στην Ευρώπη, η ντροπή που αισθάνονται πολλοί αγρότες από μια ενδεχόμενη αποτυχία στη σοδειά ή στην οικονομική τους κατάσταση καθώς και το πως θα τους αντιμετωπίσει η μικρή τους κοινωνία είναι ένας ακόμη σημαντικός λόγος. Δεν είναι τυχαίο ότι η ερώτηση προς τον κ. Χάνσεν, προήλθε από Ιρλανδή ευρωβουλευτή, βασισμένη μάλιστα σε σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου του Δουβλίνου.
Στη μικρή αυτή νησιωτική χώρα, η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή και η 24 γραμμή βοήθειας δουλεύει πολλά χρόνια υπό την αιγίδα της IFA, της Ένωσης των Ιρλανδών αγροτών, έχοντας παραρτήματα σε 12 περιοχές. Μεταξύ των ετών 2014 και 2019, οι θάνατοι από αυτοκτονίες αγροτών ήταν περισσότεροι από αυτούς των ατυχημάτων, τα οποία ως γνωστόν αφθονούν στην πρωτογενή παραγωγή!
Σε μελέτη του University College του Δουβλίνου, σε δείγμα 457 ερωτηθέντων αγροτών, βρέθηκε ότι το 22,8% είχε υψηλό κίνδυνο αυτοκτονίας, ενώ το 82% ήξερε κάποιον που είχε αυτοκτονήσει! Εντυπωσιακά νούμερα!
Αξίζει να σταθούμε λίγο στα ευρήματα της μελέτης αυτής, διότι συνδέονται στενά τόσο με τις πρόσφατες εξελίξεις στην ΚΑΠ αλλά και τα μέτρα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Ο σημαντικότερο λόγος που δημιουργεί άγχος στους Ιρλανδούς αγρότες είναι ο άστατος καιρός. Λογικό θα πει ο αναγνώστης από την ηλιόλουστη Μεσόγειο. Αλλά ο άλλος στενά συνυφασμένος λόγος, είναι οι Κυβερνητικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, όπου οι αγρότες και κυρίως οι κτηνοτρόφοι, αισθάνονται σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι, κυρίως από τα ΜΜΕ. Αυτοί που μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν οι προστάτες του περιβάλλοντος έχουν ξαφνικά γίνει ο μεγάλος κίνδυνος!
Άλλοι λόγοι που εκτιμάται ότι δημιουργούν αυξημένο στρες στους Ιρλανδούς αγρότες είναι η μεγάλη μεταβλητότητα στις τιμές των προϊόντων τους, το μέλλον των εκμεταλλεύσεών τους λόγω έλλειψης διαδοχής, η πολύ αυξημένη εποχιακή απασχόληση και το γεγονός ότι οι εκτός αγροτικής παραγωγής συμπολίτες τους δεν τους κατανοούν στο δύσκολο έργο τους.
Ας μη ξεχνάμε ότι η κτηνοτροφία και κυρίως η αγελαδοτροφία που είναι η κύρια απασχόληση στην Ιρλανδία, βάλλεται πανταχόθεν αναφορικά με τις πολλές και επικίνδυνες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, με αιχμή το μεθάνιο. Η διατήρηση ενός σύγχρονου στάβλου μεσαίου μεγέθους, όπως οι περισσότεροι ερωτηθέντες στην έρευνα, προϋποθέτει επενδύσεις μεγάλου ύψους, πλέον του ενός εκατομμυρίου ευρώ και συνεχείς εκσυγχρονισμούς για να ανταποκριθούν στις νέες τεχνολογίες αλλά και τις καθημερινά αυξανόμενες απαιτήσεις της νομοθεσίας σε θέματα υγιεινής, περιβάλλοντος, ασφάλειας, διατήρησης του τοπίου, βιωσιμότητας, εξοικονόμησης ενέργειας και υιοθέτησης ΑΠΕ και άλλα πολλά.
Έτσι, τα ευρήματα της πανεπιστημιακής έρευνας φαίνεται ότι συνάδουν με την απλή λογική: μέχρι που θα φτάσει αυτός ο εκσυγχρονιστικός χορός; Και τι θα γίνει μετά την δικιά μου αποχώρηση ένα τόσο μεγάλο επενδεδυμένο κεφάλαιο; Και τι φταίω εγώ που οι αγελάδες παράγουν μεθάνιο, εγώ πίνω το γάλα τους; Και πως να προγραμματίσω τη ζωή μου όταν η τιμή πώλησης του γάλακτος που παράγω ανεβοκατεβαίνει διαρκώς, συχνά κάτω του κόστους παραγωγής του; Και πως θα πληρώσω τυχόν πρόστιμο αξίας πολλών χιλιάδων ευρώ που πολύ εύκολα μπορεί να σου επιβληθεί για χ ή ψ λόγους;
Στο Βέλγιο τώρα, γειτονική περιοχή του Λουξεμβούργου, από όπου προέρχεται ο κ. Επίτροπος, ευρήματα δουλειάς του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Ψυχική Υγεία των Αγροτών στα πλαίσια της ΚΑΠ (EU-CAP Network), ανέδειξε και άλλα θέματα. Οι ώρες εργασίας των αγροτών εκτιμούνται σε διπλάσιες από του μέσου εργαζόμενου, οι διοικητικές και άλλες ευθύνες πολλές, ώστε τα βράδια να έχεις πολλά να σκεφθείς, όπως χαρακτηριστικά απάντησαν αγρότες από την γαλλόφωνη περιφέρεια Westhoek.
Ένα άλλο στοιχείο που εντυπωσιάζει κυρίως όσους ζουν σε μεγάλες πόλεις και δαπανούν σημαντικό μέρος του χρόνου τους και της ενέργειάς τους σε μετακινήσεις, είναι το γεγονός ότι οι αγρότες ζουν και εργάζονται στο ίδιο μέρος. Έτσι δεν έχουν τις αναγκαίες αλλαγές παραστάσεων μεταξύ σπιτιού και γραφείου αλλά και τον διαχωρισμό προσωπικής και επαγγελματικής ζωής με ότι αυτό συνεπάγεται στην καθημερινότητα του ατόμου.
Εν κατακλείδι «χρειάζεται να λάβετε υπόψη όλο το πλαίσιο λειτουργίας του αγροτικού νοικοκυριού εάν θέλετε να εστιάσετε στην ευημερία και ανθεκτικότητα των αγροτικών οικογενειών». Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει το Ινστιτούτο Ερευνών Γεωργίας, Αλιείας και Τροφίμων της Φλάνδρα, η οποία βάζει στο κέντρο του ενδιαφέροντος την αγροτική οικογένεια και όχι τον αγρότη μόνο του.
Ποιοτικά διαφορετικό αλλά πολύ σημαντικό το πρόβλημα των αυτοκτονιών αγροτών στην Ινδία
Ας δούμε τώρα εν συντομία το πως εξελίσσεται το τραγικό αυτό θέμα στην μακρινή Ινδία. Στα 20 χρόνια μεταξύ 1995 και 2014, αυτοκτόνησαν 296.438 αγρότες σε ολόκληρη την Ινδία. Στα 9 χρόνια μεταξύ 2014 και 2013, οι αυτοκτονίες έφτασαν τις 100.474 αγρότες, ένα εμφανώς επιταχυνόμενο φαινόμενο.
Μόνο το 2022, αυτοκτόνησαν 11,290 αγρότες (5.207) και εργάτες γης (6.083). Τα επίσημα αυτά κρατικά στοιχεία, έχουν πολλές φορές αναφερθεί ως παραπλανητικά, αφού πολλοί θάνατοι από αυτοκτονίες, έχουν καταγραφεί σαν από τραυματισμό.
Το φαινόμενο των αυτοκτονιών έχει τραβήξει το ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων, διεθνών οργανισμών, δημοσιογράφων και άλλων παραγόντων και κατά συνέπεια υπάρχουν άφθονα στοιχεία και αναφορές. Από τα πλέον εντυπωσιακά, είναι η εμφανής αριθμητική υπεροχή των αγροτικών αυτοκτονιών στη Νότιο Ινδία σε σχέση με την Βόρειο, που μεταξύ άλλων αποδίδεται και στην αποδοχή από την κοινότητα της αυτοκτονίας ως μέσο επίλυση προβλημάτων!
Δεν υπάρχει μια απολύτως αποδεκτή προσέγγιση γιατί οι αυτοκτονίες αγροτών στην Ινδία είναι τόσο υψηλές. Προφανώς υπάρχει ένα συνδυασμός αιτιών, που διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση. Κυρίαρχο ρόλο φαίνεται να παίζει η αδυναμία αποπληρωμής χρεών προς «ιδιώτες», είτε αυτοί είναι θεσμοθετημένοι (χρηματοοικονομικοί οργανισμοί) είτε όχι («τοκογλύφοι»). Το ενδιαφέρον είναι ότι μετά τον θάνατο του οφειλέτη, το δάνειο περνάει στην οικογένειά του, με συνέπεια χιλιάδες παιδιά να ξεκινούν τη ζωή τους με μια οικονομική θηλιά στο λαιμό, σύμφωνα με το insider.gr.
Άλλες αιτίες αυτοκτονιών έχουν αναφερθεί η αποτυχημένη σοδειά από καιρικά φαινόμενα, η υιοθέτηση γενετικά μεταλλαγμένων ποικιλιών κυρίως βαμβακιού, που απαιτεί σημαντικά έξοδα σε αγορές εισροών χωρίς να επιτυγχάνεται πάντοτε το προσδοκώμενο αποτέλεσμα και σαφώς υποκείμενες ψυχικές ασθένειες και άλλα προσωπικά αδιέξοδα.
Μια μελέτη του 2014, κατέταξε τους πλέον πιθανούς υποψήφιους για αυτοκτονία αγρότες σε τρεις κατηγορίες: αυτούς που καλλιεργούν καφέ και βαμβάκι, σε μικροκαλλιεργητές με έκταση μικρότερη των 10 στρεμμάτων και και σε αυτούς με δάνεια που υπερβαίνουν τις 300 ρουπίες (το μέσο αγροτικό εισόδημα την εποχή εκείνη εκτιμάται σε 6.500 ρουπίες ανά αγροτικό νοικοκυριό).
Τέσσερις περιοχές, Andhra Pradesh, Maharashtra, Karnataka, and Kerala συγκεντρώνουν τον μεγάλο αριθμό των αυτόχειρων αγροτών. Τόσο η εθνική όσο και τοπικές κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα για την αποφυγή του φαινομένου, αλλά και για την ανακούφιση των οικογενειών τους. Η απαγόρευση λειτουργίας των τοπικών τοκογλύφων, η παροχή κάποιας πίστωση στις οικογένειες των αυτόχειρων, η παροχή φθηνής ασφάλιση παραγωγής με το 50% του κόστους να καλύπτεται από το κράτος, όπως και η δημιουργία εναλλακτικών εισοδημάτων σε αγροτικές περιοχές, είναι κάποια από τα μέτρα που έχουν κατά καιρούς εφαρμοστεί. Όλα αυτά όμως έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικά.
Ο νέος Επίτροπος για τις Αγροτικές υποθέσεις της ΕΕ, καλείται να λύσει πολλά και σημαντικά θέματα και να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις που έχουν κατά καιρούς συζητηθεί, αναλυθεί ή έχουν γίνει αντικείμενο διεκδίκησης από αγρότες και τοπικές κοινωνίες.
Το θέμα όμως που ανέδειξε ο ίδιος πριν ακόμη αναλάβει καθήκοντα είναι άλλης διάστασης. Πρώτα από όλα ανατρέπει την εικόνα που έχει ο μέσος αστός περί ενός ήσυχου και ήρεμου ζωής όσων ασχολούνται με τη γη και τα παραγωγικά ζώα. Ύστερα, προσθέτει άλλο χρώμα στις κραυγές του αγροτικού κόσμου περί ερήμωσης της υπαίθρου και παραμέλησης της ζωής εκεί.
Τέλος, οπλίζει τους συνδικαλιστές με ένα πολύ σοβαρό επιχείρημα, το οποίο θα το βρει μπροστά του: αυτό που εμείς εδώ στην Ελλάδα το επικαλούμαστε με την γνωστή παροιμία «έφτασε ο κόμπος στο χτένι». Διότι δεν αυτοκτονεί κανείς για ψύλλου πήδημα…
