Τον τελευταίο καιρό γίνεται μεγάλη συζήτηση για το βαμβάκι το οποίο κατηγορείται ως η πλέον υδροβόρα καλλιέργεια που ευθύνεται για την υποβάθμιση των υδροφορέων και τη λειψυδρία στη Θεσσαλία. Μάλιστα πολλοί ντόπιοι και αλλοδαποί ανευθυνο-υπεύθυνοι προχωρούν και στο να προτείνουν -στο πλαίσιο μιας δήθεν επιβεβλημένης αναδιάρθρωσης καλλιεργειών- την πλήρη αντικατάστασή του με άλλες μη υδροβόρες καλλιέργειες!
Η αλήθεια είναι ότι το βαμβάκι είναι η κυριότερη αρδευόμενη καλλιέργεια στη Θεσσαλία. Αλήθεια είναι επίσης ότι η (Ανατολική) Θεσσαλία πάσχει επί δεκαετίες από έλλειψη νερού. Δύο αλήθειες που όμως οδηγούν πολλούς σε ένα λάθος συμπέρασμα, δηλαδή στο ότι το βαμβάκι είναι υδροβόρο και ως τέτοιο ευθύνεται για την λειψυδρία στη Θεσσαλία.
Αν κάποιος αφιερώσει λίγο από τον πολύτιμο χρόνο του και ρωτήσει τους άμεσα ενδιαφερόμενους, δηλ. τους απλούς γεωργούς του κάμπου, θα εκπλαγεί ακούγοντας ότι το βαμβάκι είναι το φυτό που χρειάζεται μακράν το λιγότερο νερό μεταξύ των υπόλοιπων αρδευόμενων φυτών, και ότι με το νερό που διαθέτουν για άρδευση μπορούν να ποτίσουν διπλάσια έκταση βαμβακιού συγκριτικά με άλλες καλλιέργειες (όπως καλαμπόκι, μηδική, κλπ). Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που -μαζί με την μεγάλη στρεμματική πρόσοδο που προσφέρει- το βαμβάκι κατείχε επί δεκαετίες το 80% των αρδευόμενων εκτάσεων στη Θεσσαλία και ουσιαστικά είναι η καλλιέργεια που βρίσκεται πίσω από τη θεαματική ανάπτυξη της περιοχής αυτής την τελευταία 40ετία.
Η λύση του «μυστηρίου» γιατί το βαμβάκι απαιτεί πολύ λιγότερο νερό σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες εαρινές καλλιέργειες είναι ότι στην Ελλάδα το φυτό βρίσκεται στο βόρειο άκρο της ζώνης καλλιέργειάς του. Είναι το μόνο φυτό που εάν εφαρμοζόταν η απαιτούμενη άρδευση για μέγιστη αύξηση και απόδοση (όπως π.χ. στην Αίγυπτο, το Ισραήλ, κλπ), αυτό θα είχε αντίθετο αποτέλεσμα: θα επέφερε μεγάλη βλαστική ανάπτυξη, θα μείωνε τη θερμοκρασία της φυλλοστοιβάδας και το φυτό δεν θα προλάβαινε να «μαζέψει» (ας μου επιτραπεί η απλούστευση) τις απαιτούμενες θερμομονάδες για το άνοιγμα των καρπών (καρυδιών) πριν τη συγκομιδή το Σεπτέμβριο.
Οι έμπειροι Θεσσαλοί βαμβακοκαλλιεργητές το γνωρίζουν καλά αυτό και φυσικά προτιμούν να παρέχουν λιγότερο νερό (και να «στρεσάρουν» μερικώς τα φυτά), προτιμώντας να έχουν μόνο 5-6 καρύδια τα οποία θα ανοίξουν όλα και θα συγκομισθούν περί τα 400-450 kg ανά στρέμμα παρά να δημιουργηθούν πολύ περισσότερα καρύδια που όμως θα παραμείνουν κλειστά μέχρι τη συγκομιδή, με καταστρεπτικό τελικό αποτέλεσμα.
Με βάση τα παραπάνω, το θέμα μας δεν είναι το ίδιο το βαμβάκι αλλά το αν θέλουμε ή όχι αρδευόμενη γεωργία στη Θεσσαλία με ό.τι αυτό συνεπάγεται.
Για το σωρευτικό έλλειμμα νερού στην περιοχή ο μεγάλος και αποκλειστικός ένοχος είναι η πολιτεία. Οι επιστήμονες επί δεκαετίες κρούουν αδιαλείπτως τον κώδωνα του κινδύνου για την κλιματική αλλαγή, τα αναμενόμενα έντονα φαινόμενα (Ιανός, Daniel) και κυρίως τη λειψυδρία και ερημοποίηση της Θεσσαλίας, αλλά δυστυχώς τον κρούουν στου κουφού την πόρτα.
Η πολιτεία, παρά τις υποσχέσεις, τις εξαγγελίες, τις παράτες και τα κοψίματα των κορδελών, δεν έχει υλοποιήσει κανένα από τα μεγάλα έργα ταμίευσης νερού του Πηνειού και των παραποτάμων αυτού που συνεχίζει να χάνεται κατά 2,5 δισεκατομμύρια κυβικά στο Αιγαίο κάθε χρόνο. Ειρήσθω εν παρόδω η μισή από την ποσότητα αυτή επαρκεί να αρδευτούν επί πλέον 2 εκατομμύρια στρέμματα!
Βέβαια στις περιοχές που το αρδευτικό νερό όντως δεν είναι πλέον διαθέσιμο (ή είναι πολύ ακριβή η άντλησή του) όπως στην πεδιάδα της Λάρισας, το βαμβάκι και μαζί με αυτό η αρδευόμενη καλλιέργεια εν γένει εγκαταλείπεται σταδιακά και αντικαθίσταται από μη αρδευόμενες καλλιέργειες με τεράστια μείωση του γεωργικού εισοδήματος και του Θεσσαλικού ΑΕΠ. Για τις περιοχές αυτές δεν χρειάζονται τα μεγαλεπήβολα (και εν πολλοίς ατεκμηρίωτα) σχέδια αλλοδαπών και ντόπιων σοφών περί αντικατάστασης του βαμβακιού, αφού η λειψυδρία της Λάρισας έχει ήδη θέσει εκτός άρδευσης 540.000 και πλέον στρέμματα (βαμβακιού) τα τελευταία χρόνια. Βλέπετε ότι ποια καλλιέργεια θα παραμείνει ή θα αντικατασταθεί το αποφασίζει τελικά το (ακαθάριστο) κέρδος του παραγωγού.
Όμως το «πονάει κεφάλι κόψει κεφάλι» είναι αυτοσκοπός μόνο ηλιθίων. Το πρόβλημα δεν είναι να σταματήσουν οι αρδεύσεις στη Θεσσαλία αλλά πως θα ταμιεύσουμε περισσότερο νερό στον κάμπο και πως θα μειώσουμε τη σπατάλη του μειώνοντας ταυτόχρονα περαιτέρω τις υδατικές ανάγκες με έξυπνες πρακτικές ώστε να αυξηθεί (αντί να υποβαθμιστεί περαιτέρω) το Θεσσαλικό ΑΕΠ, πάντα με αρδευόμενη γεωργία. Νερό υπάρχει, καιρός να αποκτήσουμε και μυαλό.
Σημαντικό και πολύ ελπιδοφόρο είναι ότι ο σημερινός Περιφερειάρχης έχει ήδη αντιληφθεί τα θέματα στη σωστή τους διάσταση, ενημερώνεται από τους κατ’ εξοχήν ειδικούς, και αποτελεί εγγύηση και ελπίδα για τους γεωργούς της Θεσσαλίας. Απομένει η συμπαράσταση της πολιτείας στο έργο του.
Νικόλαος Γ. Δαναλάτος Dr. MSc.
Καθηγητής – Δ/της Εργαστηρίου Γεωργίας
τ. Κοσμήτορας Σχολής Γεωπονικών Επιστημών
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
