Ο δασολόγος Ρήγας Τσιακίρης μίλησε στον ΑγροΤύπο, για το θέμα των ημερών, τις αναδασώσεις, μετά τις τραγικές πυρκαγιές, καταθέτοντας προτάσεις.
Στην ανάγκη παραγωγικών, όπως τις αποκαλεί ο ίδιος, αναδασώσεων στην χώρα μας, με σκοπό να ζωντανέψουν στην… πράξη τα αγροτικά τοπία στέκεται μιλώντας στον ΑγροΤύπο ο δασολόγος κ. Ρήγας Τσιακίρης, που γνωρίζει πολύ καλά τα συγκεκριμένα θέματα.
Όπως εξηγεί είναι μονόδρομος για την Ελλάδα, η αναδάσωση, που επιβάλλει και η ΕΕ, να γίνει με δέντρα παραγωγικά, τα οποία είναι ικανά, εφόσον καλλιεργηθούν να αποφέρουν εισόδημα στους κατοίκους των αγροτικών περιοχών, συγκρατώντας πληθυσμούς στην ύπαιθρο, γεννώντας νέες θέσεις εργασίας. Τέτοια δέντρα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η χαρουπιά, η αγριελιά, η γκορτσιά, η καστανιά, η καρυδιά, η κερασιά, ο κράταιγος, η κουμαριά και τόσα άλλα «ήμερα και άγρια» δασικά δέντρα του «βουνού και του λόγγου».
Ο κ. Τσιακίρης δραστηριοποιείται ενεργά και στο πλαίσιο του Πράσινου Ινστιτούτου, μιας προσπάθειας που ξεκίνησε εδώ και 10 χρόνια περίπου. Ενδιαφέρουσες προτάσεις, σχετικά με τις παραγωγικές αναδασώσεις έβγαλαν πρόσφατα, τρεις διαδικτυακές ημερίδες του Πράσινου Ινστιτούτου, που αποτελεί μια επιστημονική αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία πολιτικής τεκμηρίωσης η οποία συνεστήθη με πρωτοβουλία του Πολιτικού Κόμματος των Οικολόγων Πράσινων. Οι προτάσεις, όπως μας είπε ο κ. Τσιακίρης, εστάλησαν και στα συναρμόδια υπουργεία.
«Η χαρουπιά, η αγριελιά, η γκορτσιά, η καστανιά, η καρυδιά, η κερασιά, ο κράταιγος, η κουμαριά και τόσα άλλα «ήμερα και άγρια» δασικά δέντρα του «βουνού και του λόγγου» που επιλέχθηκαν, μπολιάστηκαν, φυτεύτηκαν και φροντίστηκαν από «τους μερακλήδες παλιούς» δημιούργησαν απαράμιλλής ομορφιάς αγροδασικά τοπία σε ολόκληρη την νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα που ταυτίζονται με την ιδιαίτερη φυσιογνωμία κάθε γωνιάς της πατρίδας μας. Τα αρχαία και μοναδικά παγκοσμίως αγροδασικά τοπία της χώρας που αποτελούν ιδιόχειρο έργο δεκάδων γενεών και στήριξαν για αιώνες την τοπική αγροτική οικονομία, δυστυχώς καταρρέουν πλέον μαζικά λόγω οικονομικού μαρασμού και εγκατάλειψης, αποτέλεσμα λανθασμένων εγχώριων και ευρωπαϊκών πολιτικών επιλογών. Ωστόσο έφτασε επιτέλους η ώρα που τα αγροδασικά τοπία της Έλλάδας αναγνωρίζονται από πλειάδα επιστημονικών κλάδων που τα «ξανακαλύπτουν», ως ένα κορυφαίο βιο-φυσικό (αλλά παραγνωρισμένο) κεφάλαιο της βιο-πολιτισμικής κληρονομιάς της πατρίδας μας το οποίο χρειάζεται άμεσα να αναδείξουμε, να προστατεύσουμε, να αποκαταστήσουμε και να επανεντάξουμε στον παραγωγικό ιστό της χώρας. Τα τοπία αυτά αποδεικνύονται μάλιστα ως πρώτης προτεραιότητας ανάχωμα για την αποτροπή των επιπτώσεων των δύο σοβαρότερων κρίσεων που έρχεται να αντιμετωπίσει παγκοσμίως η σύγχρονη κοινωνία: την κλιματική αλλαγή και την παγκόσμια κρίση βιοποικιλότητας!
Η ανθεκτικότητα των πολυλειτουργικών και πολυπαραγωγικών αγροδασικών τοπίων με τις αμέτρητες εκτάσεις αναβαθμών, τα αρχαιότερα δέντρα της Ευρώπης και τα τόσα διαφορετικά και ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα που παράγονται εκεί, απαρτίζοντας ίσως πάνω από το 40% των εκτάσεων της χώρας, φαίνεται ότι αποτελούν ταυτόχρονα μια κιβωτό για την βιοποικιλότητα, ενώ είναι τα ανθεκτικότερα στις κλιματικές αλλαγές και την ερημοποίηση και το κυριότερο, μπορούν να παράγουν εισόδημα στηρίζοντας τον καταρρέοντα κοινωνικό ιστό της υπαίθρου, δίνοντας κίνητρα για παραμονή των νέων στις πατρογονικές τους εστίες.
Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία να μην ξανακάνει η χώρα μας τα λάθη του παρελθόντος που την οδήγησαν στα γνωστά αδιέξοδα, αλλά να αξιοποιήσει την τοπική επιστημονική γνώση, τις κρυμμένες δημιουργικές δυνάμεις καινοτομίας και την επείγουσα ανάγκη για αποφυγή μιας μαζικής κατάρρευσης του αγροδιατροφικού μας τομέα, υποστηρίζοντας και δίνοντας οικονομικά κίνητρα για ανάταξη και επαναδημιουργία των πολυσύνθετων αυτών ανθρωπογενών οικοσυστημάτων.
Οι «παραγωγικές αναδασώσεις» σύμφωνα με τις απόψεις της επιστημονικής ομάδας του Ελληνικού Πράσινου Ινστιτούτου είναι το κλειδί για να συνδέσουμε δημιουργικά και παραγωγικά την ανάγκη της χώρας για αναδασώσεις (reforestations), δασώσεις (aforestations) και φυτεύσεις (plantations) διασώζοντας ταυτόχρονα, όχι μόνο την βιοποικιλότητα της χώρας και της Ευρώπης, αλλά και δίνοντας μεροκάματα και κίνητρα επανεκκίνησης της αγροτικής οικονομίας με παραγωγή μοναδικής ποιότητας τοπικών προϊόντων που είναι το ζητούμενο στην Ελλάδα, ιδιαίτερα μετά την εποχή της πρόσφατης οικονομικής κρίσης.
Ελπίζουμε έτσι να σας κινητοποιήσουμε για δράσεις και να προσθέσουμε και εμείς με τον τρόπο αυτό το επιστημονικό λιθαράκι που έχει ανάγκη η πατρίδα μας, για να διαμορφώσει στιβαρές εθνικές αγροδασικές πολιτικές για την διάσωση, ανάδειξη και αξιοποίηση της μοναδικής βιο-πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας και της Ευρώπης», μας ανέφερε ο Δρ. Ρήγας Τσιακίρης.
Σημειωτέον ότι με επιστολή προς τους υπουργούς Γεωργίας και Περιβάλλοντος το Πράσινο Ινστιτούτο διαβίβασε τα επιστημονικά συμπεράσματα τριών επιστημονικών ημερίδων που διοργάνωσε στις 3, 18 και 30 Μαρτίου 2021.
Η επιστολή
Το Πράσινο Ινστιτούτο σας απευθύνει αυτή την επιστολή προκειμένου να σας ενημερώσει άμεσα και προσωπικά για τα βασικά συμπεράσματα τριών επιστημονικών ημερίδων που διοργάνωσε στις 3, 18 και 30 Μαρτίου 2021 σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τη δυνατότητα αντιμετώπισής της με αναδασώσεις καρποφόρων, κτηνοτροφικών και μελισσοκομικών δέντρων, ώστε να τα λάβετε υπόψη σας τον διάλογο που αναπτύσσεται αυτή την περίοδο και να κρίνετε αν θεωρείτε σκόπιμο να εξειδικεύσετε τις προτάσεις σας στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 2021-27.
Βασικό πόρισμα των τριών ημερίδων είναι το εξής:
Η σταδιακή μεταπολεμική μετατροπή των υπαρχόντων αγροδασικών συστημάτων σε αμιγώς κτηνοτροφικά, δασικά ή γεωργικά, που στηρίχθηκε στην πολιτική και χρηματοδοτική διάκριση μεταξύ γεωργίας, κτηνοτροφίας και δασοπονίας, αποτελεί σημαντικό παράγοντα υποβάθμισης της βιοποικιλότητας, μείωσης της ανθεκτικότητας των αγρο-οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή καθώς και ερημοποίησης και διάβρωσης. Σήμερα, λόγω της κλιματικής αλλαγής η κατάσταση αυτή θα πρέπει να αντιστραφεί. Απαιτούνται νέες αγροτικές, κτηνοτροφικές και δασικές πρακτικές και πολιτικές ώστε τα συστήματα να γίνουν ξανά λειτουργικά, να αντιμετωπιστεί η εγκατάλειψη και να δοθούν κίνητρα για παραγωγή καινοτόμων τοπικών ποιοτικών προϊόντων.
Όπως έχει αναγνωρίσει και η κυβέρνηση, σημαντικό μέτρο πολιτικής για την κλιματική αλλαγή είναι η δάσωση- αναδάσωση 500.000 στρεμμάτων σε όλη τη χώρα. Η πρότασή μας εξειδικεύει και διευρύνει αυτό τον προσανατολισμό και προτείνει την επέκταση των αναδασώσεων σε παραγωγικές αναδασώσεις χρησιμοποιώντας κατάλληλα κτηνοτροφικά και μελισσοκομικά φυτά και δέντρα της ελληνικής χλωρίδας με τριπλό στόχο: (1) να αντιμετωπίσουν ικανοποιητικά την ερημοποίηση, τη διάβρωση και γενικότερα την υποβάθμιση των εδαφών, (2) να βοηθήσουν τις προσπάθειες ανάσχεσης της απώλειας της βιοποικιλότητας και (3) να έχουν μια παράλληλη συμβολή και όφελος στην τοπική οικονομία. Είναι προφανές ότι οι τοπικοί κάτοικοι θα μετατραπούν σε υποστηρικτές και θεματοφύλακες αυτών των αναδασώσεων.
Σύμφωνα με επιστημονικές αναφορές, το 34% της έκτασης της χώρας βρίσκεται κάτω από υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης και το 49% σε μέτριο κίνδυνο. Ομόθυμη ήταν η πρόταση των συμμετεχόντων επιστημόνων να επανασυσταθεί η Εθνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης για να συντάξει το επικαιροποιημένο Εθνικό Σχέδιο Δράσης. Με ικανοποίηση ανακοινώθηκε κατά τη διάρκεια των ημερίδων η θετική αντίδραση του ΥΠΑΑΤ σε ερώτηση προς τη Βουλη των Ελλήνων του βουλευτή Βασίλη Κόκκαλη να ικανοποιηθούν οι οικονομικές εκρεμμότητες απέναντι στην Συμφωνία του ΟΗΕ-UNCCD και να επανασυσταθεί και δραστηριοποιηθεί η Εθνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης.
Σε ό, τι αφορά τα αντικείμενα των υπουργείων σας θέλουμε να σας επιστήσουμε την προσοχή στο συνδυαστικό γεγονός ότι τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης και τα Διαχειριστικά Σχέδια που θα προκύψουν από τις δρομολογημένες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 χρειάζεται να αποτυπώσουν, μεταξύ άλλων, και τη σημαντική μικτή αγρο-δασική χρήση γης και να αποτελέσουν βασικά διυπουργικά εργαλεία στη μάχη για την κλιματική αλλαγή αλλά και για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στα αρχαία αυτά ανθρωπογενή οικοσυστήματα.
Ορισμένα μέτρα που χρειάζεται άμεσα να ικανοποιηθούν:
Να ενεργοποιηθεί και να αποτελέσει άξονα αυτής της προσπάθειας των αναδασώσεων το δασικό υπομέτρο 8.2. του ΠΑΑ 2014-2020 για την εγκατάσταση και συντήρηση γεωργοδασικών συστημάτων, ένα αναγκαίο μέτρο ποιοτικής αναμόρφωσης της υπαίθρου, που όμως δεν έχει αξιοποιηθεί στη χώρα μας, σε αντίθεση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα το 31% της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης είναι αγροδασοπονική (3η χώρα στην Ευρώπη, μετά την Κύπρο και την Πορτογαλία) και έχει μεγάλες δυνατότητες αύξησης.
Να αξιοποιηθεί το εγχώριο γενετικό δυναμικό ενδημικών θάμνων και δέντρων με ισχυρές ενδείξεις για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ώστε οι παραγωγικές αναδασώσεις να συμβάλουν στην αύξηση της βιοποικιλότητας και, με κατάλληλη διαχείριση, στην υποστήριξη της τοπικής κτηνοτροφικής και μελισσοκομικής παραγωγής και της ικανοποίησης της αυξανόμενης ζήτησης τοπικών ποιοτικών προϊόντων, φρούτων και καρπών. Για το στόχο αυτό θα πρέπει να οργανωθούν ειδικά φυτώρια, αξιοποιώντας τα αδρανή δασικά φυτώρια και ακολουθώντας το παράδειγμα της Κύπρου. Οι σποροπαραγωγικοί κήποι, οι τράπεζες γενετικού υλικού, η επεξεργασία –έλεγχος –πιστοποίηση του δασικού πολλαπλασιαστικού υλικού αποτελούν τα αναγκαία βήματα για να γίνουν τα δασικά φυτώρια για αναδασώσεις παραγωγικά, για να ικανοποιήσουν τις επιτακτικές ανάγκες για αναδασώσεις με φυτά των παραπάνω κατηγοριών και όχι μόνο εκείνων που χρησιμοποιούνταν μέχρι σήμερα.
Ειδικότερα, χρειάζεται άμεσα να δημιουργηθεί και σποροπαραγωγή ενδημικών ψυχανθών αντί να γίνεται εισαγωγή ξενικών ειδών σε προγράμματα εμπλουτισμού του εδάφους.
Να υλοποιηθεί το προτεινόμενο πρόγραμμα του ΥΠΑΑΤ της συντήρησης των ήδη υπαρχόντων 250 υδρομετεωρολογικών σταθμών και να αυξηθούν οι σταθμοί σε 400 για την αποτελεσματική κλιματική παρακολούθηση και την εφαρμογή επιλεκτικής γεωργίας ακριβείας για έγκαιρη πρόβλεψη και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και εξοικονόμηση μεγάλων κονδυλίων αποζημιώσεων (χαλάζι, πλημμύρες κ.λπ.).
Να θεσμοθετηθούν νέα καινοτόμα εργαλεία χρήσης γης όπως είναι (1) η συμμετοχική επιστασία γης και (2) τα Παγκόσμια Συστήματα Σημαντικής Αγροτικής Κληρονομιάς του ΟΗΕ (FAO-GIAHS) (3) τα αγροτική γη Υψηλής Φυσικής Αξίας (HNV: High Nature Value farmland) τα οποία αξιοποιούν τα αγροτικά προϊόντα και τη παραδοσιακή παραγωγή τους σε ημιορεινές, ορεινές και νησιωτικές περιοχές.
Να αντιμετωπίζονται οι αναβαθμίδες (ξερολιθιές) ως «πράσινη υποδομή» προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Σήμερα οι εγκαταλειμμένες αναβαθμίδες καταστρέφονται από τα κτηνοτροφικά ζώα και η κατάρρευσή τους προκαλεί ήδη τεράστια απώλεια εδαφών, διάβρωση και ερημοποίηση. Όπως γνωρίζετε, από το 2018 οι ξερολιθιές έχουν ενταχθεί στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO. Συμπέρασμα των επιστημόνων είναι ότι ο στόχος της προστασίας και διατήρησής τους χρειάζεται να συνοδευτεί με το στόχο της παραγωγικής επανάχρησης τους. Αυτοί οι δυο στόχοι μπορούν να υπηρετηθούν άριστα από τη νέα ΚΑΠ και μάλιστα με ειδικά μέτρα προστασίας, συντήρησης και αποκατάστασης που συνδυαστικά μπορεί να λάβει το ΥΠΕΝ.
Ορισμένα μέτρα που αποτελούν καινοτομίες και χρειάζονται πολιτική απόφαση για τη δρομολόγησή τους:
Η χώρα μας πρέπει να δώσει ιδιαίτερη σημασία στα απαιτούμενα διαχειριστικά σχέδια της νέας ΚΑΠ όπου για πρώτη φορά το έδαφος, η διάβρωση και η οργανική ύλη είναι μετρήσιμα μεγέθη.
Η παραδοσιακή Μεσογειακή δασοπονία, που εμπεριέχει την αγροδασοπονία, χρειάζεται να αναγνωριστεί ως η κλιματικά έξυπνη δασοπονία της Μεσογείου. Η Ελλάδα χρειάζεται να προωθήσει, μαζί με τις αναδασώσεις και τα αγροδασικά συστήματα μέσω των υφιστάμενων Στρατηγικών Σχεδίων της ΚΑΠ (Άξονας 2- Δασικά μέτρα), του Ταμείου Συνοχής, του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, του Προγράμματος LIFE, του Προγράμματος Horizon Europe και της νέας οικολογικής πλατφόρμας για τον οικολογικό προσανατολισμό των πόλεων, ακολουθώντας την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα.
Θα πρέπει να επικρατήσει η αντίληψη της δυναμικής σχέσης μεταξύ της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων, ειδικότερα των ανθρωπογενών, της μελισσοκομίας, της κτηνοτροφίας και της αναψυχής και να δημιουργηθούν νέα πρότυπα πολύ-λειτουργικής διαχείρισης. Σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να συμβάλουν τόσο τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης όσο και τα Διαχειριστικά Σχέδια που θα προκύψουν από τις δρομολογημένες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000. Τα σχέδια αυτά χρειάζονται να έχουν ως στόχους:
την αντιμετώπιση της υπερβόσκησης που είναι σημαντικός παράγοντας ερημοποίησης, ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου, όπου η εκτατική κτηνοτροφία ασκείται ασύδοτα και αποτελεί κύριο παράγοντα καταστροφής, μεταξύ άλλων, και των αναβαθμίδων, καθώς και της υπερβόσκησης σε ορεινές περιοχές που απειλούνται άμεσα από μέγα-πυρκαγιές εξαιτίας της συσσώρευσης μεγάλου όγκου βιομάζας,
την υλοποίηση παραγωγικών αναδασώσεων με θάμνους και δέντρα και την αποκατάσταση, αξιοποίηση και δημιουργία νέων δασολιβαδικών συστημάτων, ώστε να μειώνεται η εποχική έλλειψη βοσκήσιμης ύλης,
τη δημιουργία πολιτικών ανόρθωσης και επαναχρησιμοποίησης εγκαταλειμμένων εκτάσεων,
τη δημιουργία πολιτικών στήριξης της εκτατικής κτηνοτροφίας και αξιοποίηση των φιλοπεριβαλλοντικών πτυχών της,
την υιοθέτηση πρακτικών εποχικής βόσκησης με διαφορετικά ζώα και μίξης συστημάτων βόσκησης, την αποφυγή της μετατροπής της εκτατικής προβατοτροφίας σε ημι-εντατική βοοτροφία, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές, καθώς και την υιοθέτηση πρακτικών όπως οι ηλεκτρικοί φράκτες για τον έλεγχο της,
την αξιοποίηση αυτόχθονων φυλών ζώων βοσκής γιατί είναι συμβατές με την κλιματική αλλαγή και μπορούν να δώσουν υψηλής ποιότητας μοναδικά προϊόντα.
την δημιουργία «κριτηρίου βιοποικιλότητας» με την κατανομή πόρων και πιστώσεων στις εκτάσεις με την υψηλότερη βιοποικιλότητα για την στήριξη της οικονομικής βιωσιμότητάς τους
Η πολιτική μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος υπηρετείται αν υπάρχει τοπική κατανάλωση της τοπικής παραγωγής και αν ευνοείται και στηρίζεται η μικρή παραιγωγή στις ορεινές και νησιώτικες περιοχές που καταρρέουν από την εγκατάλειψη των οριακά αποδοτικών εκτάσεων, δυο μικρά αλλά κρίσιμα μεγέθη για την υποστήριξη των σχεδίων της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Τέτοιες δυνατότητες παρέχει και η ένταξη επιλεγμένων αγροτικών περιοχών στο πρόγραμμα του FAO «Παγκόσμια Συστήματα Ιδιαίτερης Αγροτικής Κληρονομιάς (GIAHS)» που στοχεύει στη διατήρηση τοπικών καλλιεργειών και πατροπαράδοτων τεχνικών με ανταποδοτική πολύμορφη ανάπτυξη στη παγκόσμια αγορά. Η νέα ΚΑΠ θα πρέπει να ενισχύει τη στήριξη της μικρής αγροτικής παραγωγής και της τοπικής κατανάλωσης.
Σε συνέχεια του προηγούμενου, η Ελλάδα θα πρέπει να εξειδικεύσει τη νέα ΚΑΠ ώστε να προωθείται η ποικιλομορφία αγροτικών τοπίων και δομών με μετρήσιμους περιβαλλοντικούς στόχους (1) τη διατήρηση του περιβαλλοντικού κεφαλαίου ολόκληρών περιοχών και (2) τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των εντατικών πρακτικών.
Τα κριτήρια ποιότητας και πιστοποίησης θα πρέπει να συμπεριλάβουν εκτός από νέα πιστοποιημένα ποιοτικά προϊόντα και περιβαλλοντικές πρακτικές με τη σύνδεση της ποιότητας «περιοχής» με την ποιότητα «παραγωγής».
Ευελπιστούμε ότι η παρέμβασή μας να σας είναι χρήσιμη.
Σύντομα θα σας αποστείλουμε και το βιβλίο των περιλήψεων των εισηγήσεων καθώς και φωτογραφικό υλικό από τις παρουσιάσεις που έγιναν στις τρεις επιστημονικές ημερίδες που διοργανώσαμε.
Με εκτίμηση
Ο Πρόεδρος του Πράσινου Ινστιτούτου Ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του Έργου
Ηλίας Γιαννίρης Ρήγας Τσιακίρης
